Selen - pierwiastek posiadający dwa oblicza. Początkowo uważano go za substancję toksyczną i kancerogenną, obecnie za niezbędną do utrzymania zdrowia.
Uznanie selenu za pierwiastek śladowy stanowi osiągniecie nauki ostatnich 50 lat. Długo przypisywano mu rolę antyoksydantu z powodu jego obecności w cząsteczce peroksydazy glutationowej. Dalsze analizy badań wykazały natomiast, że selen jest również składnikiem wielu innych białek - enzymów, które pełnią w organizmie różne funkcje, nie tylko antyoksydacyjne.
Niedobór selenu jest główną przyczyną uszkodzenia mięśnia sercowego. Małe zawartości selenu przyczyniają się do występowania zespołu objawów, do których należą niewydolność krążenia, arytmia i powiększenie mięśnia sercowego. Na szczególną uwagę zasługuje kardiomiopatia rozstrzeniowa, znana pod nazwą choroby Keshan, w przypadku której udowodniono, że niedobór selenu stanowi czynnik środowiskowy, predysponujący do jej wystąpienia.
Chorobę Keshan opisano po raz pierwszy w 1907 roku, a pierwsze prace i badania epidemiologiczne przeprowadzono w 1935 roku. Nazwa pochodzi od rejonu Keshan w Chinach, gdzie stężenie Se w glebach jest wyjątkowo niskie. Całkowita zawartość selenu w glebie jest ściśle zależna zarówno od typu, jak i rodzaju gruntu, wykazując ścisłą zależność od składu mechanicznego. Choroba uszkadza głównie mięsień sercowy oraz mięśnie poprzecznie prążkowane. W obrazie anatomicznym obserwuje się rozstrzeń jam serca, liczne ogniska martwicze, powiększenie serca. Poza tym charakterystyczne są dodatkowe objawy: zastoinowa niewydolność krążenia, zaburzenie rytmu mięśnia sercowego, upośledzenie jego kurczliwości, zakrzepy wewnątrz jam serca powodujące zatory, zmiany w obrazie EKG odpowiadające niedokrwieniu mięśnia sercowego. Choroba Keshan dzieli się na cztery typy: ostrą, podostrą, przewlekłą i utajoną. Nie ma określonego symptomu lub znaku identyfikującego chorobę. Ostre przypadki zwykle pojawiają się nagle z ostrą niewydolnością funkcji serca polegającą na wstrząsie kardiogennym, zaburzeniach rytmu serca oraz obrzęku płuc. Cechy kliniczne przypadków podostrej choroby są kombinacją typów ostrych i przewlekłych. Ta forma występuje przede wszystkim u dzieci. Początek jest wolniejszy niż w ostrych przypadkach, ale przebiega szybciej niż przypadkach przewlekłych. Przypadki utajone zwykle charakteryzują się powiększeniem serca z zachowaniem jego prawidłowej czynności, zmianami w EKG z blokiem prawej odnogi pęczka Hisa oraz dodatkowymi skurczami komorowymi. Pozostałymi objawami choroby Keshan są: przekrwienie wątroby, powiększenie węzłów chłonnych, zmiany degeneracyjne przepony oraz zmiany w funkcjonowaniu trzustki. Chorobie często towarzyszy rozwój wola i podwyższenie stężenia tyroksyny.
Choroba Keshan była poważnym problemem w Chinach kilka dziesięcioleci temu. Dzięki poprawie warunków higienicznych i sanitarnych, mniejszemu uzależnieniu mieszkańców od lokalnie wytwarzanej żywności, oraz profilaktycznemu suplementowaniu związkami selenu przypadki tej choroby zdarzają się obecnie coraz rzadziej. Jednakże znane są przypadki tej choroby wśród osób żywionych parenteralnie, zakażonych wirusem HIV oraz u osób otyłych po zabiegach z zakresu chirurgii bariatrycznej. W Stanach Zjednoczonych pierwszy przypadek kardiomopatii z niedoboru selenu został opisany w 1987 roku u 2 letniej dziewczynki z Long Island w Nowym Yorku. Dziewczyna nie spożywała żadnych produktów zbożowych i mlecznych, dodatkowo w jej diecie znajdowała się niewielką ilość mięsa.
Fragment artykułu: Selen w chorobie Keshan. Polski Przegląd Kardiologiczny. Autorzy: Joanna Bieniek, Anna Brończyk-Puzoń, Elżbieta Dziąbek, Aneta Koszowska i wsp.